Qilaatersorneq

Ullumikkut qanoq atorneqartigiva?

Ullutsinni qilaatersorneq inngernerlu assigiinngitsunik susoqarnerani atorneqartarpoq, festivalini aliikkusersuutitut, inatsisartut ataatsimiinnerini ammaanersiornerup nalaani, immikkuullarissumik naalagiartoqarnerani illoqarfiullu iluani sumi tamaani pilersaarutaanngikkaluamik aallartittoqariasaarneratigut.

Kikkulluunniit qilaatersorsinnaapput – ukiut, suiaassueq, inuiaqatigiit akornanni inissisimaneq politikkikkullu inissisimaneq apeqqutaatinnagit. Arlalinnik peqatigiiffeqarpoq qilaatersornermik tivanermillu ilinniartitsinermik neqerooruteqartartunik.

Qilaatersorneq tivanerlu ullutsinni ileqqutoqaq malinniarsaralugu ingerlanneqartarpoq aammalu nipilersornerup iluani nutaaliaanerusumik aamma atorneqarsinnaasarluni soorlu jazzimi, indimi rappimilu. Qilaatersornertaaq inuiaqatigiinnut inuusunut kulturikkut isumaqalernikuuvoq eqqumiitsuliornernilu kinaassutsimut ilisarnaatitut atorneqalernikuulluni.

Qilaaatip sananeqaataa

Qilaatip isaata isikkua sumiiffimmit sumiiffimmut allanngorarpoq, Kalaallit Nunaata Avannaani mikinerulluni, Kalaallit Nunaatali Kitaani Tunumilu qilaat anginerusarluni Nunavummili Canadamilu suli annerulluni.

Nalinginnaasumik qilaat ammalortuusarpoq ipoqarlu, qarluaa katuaalu saaniinngikkaangamik qisuusinnaasarput.
Nalinginnaasumik qilaat nannup nakasuanik isilerneqartarpoq ullutsinnili ammit nakasut annoraamerngilluunniit atorneqarsinnaasarlutik.

Oqaluttuassartaa tunuliaqutaalu

Itsarnisarsiuut qilaatit qarluinik Saqqami inoqarfiusuni marlunni, tassa Qaajaani Qeqertasussummilu, assaagamik nassaarsimapput, tamannalu isumaqarpoq ukiut 4.5oo matuma siorna qilaatersorpalaaq aamma tusarsaasimassasoq.

Qangaanerusoq qilaatersorneq inuiaqatigiit iluanni pingaarutilinnut atorneqartarsimavoq. Aliikkusersuutitut, ilimmarnermi aammalu aaqqiagiinngittoqartillugu iluarsiiniarnermi sakkutut. Aaqqiagiinngittoqartillugu inuk qilaammik tigummiartoq oqalussinnaatitaasarpoq.

Inuit erinarsuutaat, erinaataat taallaataallu, inngerutit, amerlanertigut qilaatersornermik ingiallorneqartarput. Tivanermi aamma taamaappoq. Qilaatersornikkut inuit marluk akornanni imaluunniit eqimattakkuutaat marluk akornanni aaqqiagiinnginneq annertusiartortoq aaqqiiffiginiarneqartarpoq. Ivertoqarnerata nalaani pisit atorneqartarput, akioriit marluk akornanni, tamannalu ingerlanneqartarluni illuatungeriit arlaata tunniutiinnarnissaata tungaanut. Akioriinnermilu kina ajugaanersoq paasineqartarpoq isiginnaartut illarnerisa annertussusaat aallaavigalugu.

Gustav Holm 1884-imi Ammassalimmi, maannakkut Tasiilamik taaneqartartumi, isiginnaarsimavaa qilaat angakkup ilimmarnerani atorneqarnera. Angakkoq illup iluaniissimavoq qilersorneqarsimalluni, taamaasillunilu assani isikkaniluunniit atorsinnaasimanagit. Qilaat katuaalu angakkup eqqaanut ilineqarsimapput angakkullu ilimmarnerata nalaani angakkup toornaata Tartup atorsimallugit. Ilimmarnerup nalaani takuneqarsinnaasimavoq qilaat qangattartoq angakkullu niaquata nalaani nammineerluni qangatalluni nipiliorsimasoq.

1700-kunni ajoqersuiartortut Kalaallit Nunaata kitaanukarnerini qilaatersorneq inngernerlu Kitaani inerteqqutaalersimapput, kuisimannginnerup takussutissaata ilaattut isiginiarneqarmata, taamaalillunilu Kalaallit Nunaata kitaani ileqqutoqaq tammariartulersimalluni. Taamaakkaluartoq Tunumi Avannaanilu ingerlatiinnarneqarsimavoq ajoqersuiartortut kingusinnerusukkut sumiiffinnut taakkununnga tikissimammata. 

Ingerlatitseqqiineq

Qilaatersorneq Avannaani Tunumilu ingerlatiinnarneqarsimavoq ukiunilu 50-ini kingullerni Kalaallit Nunaata Kitaani qilaatersornerup nalinginnaasumik atorneqalernissaanut suliniuteqartut arlaliusimapput. Tamannalu iluatsittumik taasariaqarpoq, ataanilu qilaatip kulturikkut kingornussatut atorneqalernera piujuaannartussanngortinneqarsimaneranullu takussutissat assigiinngitsut takuneqarsinnaapput.

Kalaallit Nunaata Kitaani kalaallit kulturikkut sorsuuteqarnerisa nalaani qilaat 1970-ikkunni uteqqissimavoq, ingammik politikkikkut aallaarsimaartoqarnerni, Aasivinni taaneqartartuni.

1990-ikkunni 2000-illu aallartinnerani Pauline Motzfeldt Lumholti meeqqanik qilaatersornermik inngernermillu ilinniartitsisarsimavoq.

2012-imi Nunatta Katersugaasivia Allagaateqarfialu misiliutaasumik suliniummik aallartitsisimapput, tassanilu qilaatersornerup inngernerullu iluani ingerlatitseqqiisussanik marlunnik taasisoqarsimavoq, Leif Immanuelsen aammalu Hivshu Robert Peary II. Misiliutaasumik suliniuteqartoqarnerani toqqarneqartut Nunatsinni angalaarsimaneri, toqqarneqartullu piffissap ingerlanerani suliffeqarfiit peqatigiiffiillu 15-it Nuummi, Maniitsumi, Aasianni, Qasigiannguani Ilulissanilu tikissimavaat. Tikitaminni qilaat pillugu ilisimasatik saqqummiuttarsimavaat, qilaasiornermik paasitsisarsimapput qilaasiortitsisarlutillu aammalu qilaatersornermik inngernermillu ilinniartitsisarsimallutik.

2014-imi qilaatersortartut Leif Immanuelsen, Anda Poulsen, Varna Nielsen aammalu Ari Poulsen Rasmussen Nuummi Kulturikkut illorsuarmi, Katuami seminarertitsisimapput. Qilaatersortartut inngertartullu Nunatsinneersut 25-it missaanniittut seminarimi peqataasimapput tassanilu qilaat inuiaqatigiinni, ullutsinni siunissamilu inissisimaffia oqallisigineqarsimalluni.

Siunissaq

Qilaatersornerup inngernerullu atorneqaannarnissaa tammatsaaliorneqarnissaalu inunniit, katersugaasivinniit, peqatigiiffinniit, atuarfeqarfinniit Nunatsinilu kattuffeqarfinniit tapersersorneqartorujussuuvoq. Ukiut tamaasa qilaatersornermik inngernermillu ilinniartitsinissamik neqerooruteqartut arlaliusarput.

Inuit internetikkut attaveqaqatigiiffianni Instagram-imi #qilaat aammalu #qilaut hashtagitut nassaarineqarsinnaapput, tassanilu takuneqarsinnaapput inuit inuusuttut Issittumi qilaatip ullutsinni kulturikkut pingaassusaanik isumaanillu takutitsisut.

Atuisut

Qilaatersorneq inngernerlu kikkunnit tamanit ingerlanneqarsinnaavoq, qilaasiornermik qilaatersornermilluunniit ilinniarusukkaanni tassa misilittaasoqarsinnaavoq, allattuiffimmi peqatigiiffiit inuilluunniit ataasiakkaat ilinniartitsisinnaasut nassaarineqarsinnaapput – saaffigineqaannarsinnaallutillu.

Najoqqutarisat:

Grønnow, Bjarne. 2012. De ældste trommer fundet på Grønland. Videnskab.dk: (https://videnskab.dk/kultur-samfund/de-aeldste-trommer-fundet-pa-gronland)

Grønnow, Bjarne. 2012. Inuit drum history longer than realised. Sciencenordic.com: (http://sciencenordic.com/inuit-drum-history-longer-realised)

Hauser, Michael. 2010. TRaditional Inuit Songs from the Thule Area. Museum Tusculanum Press.

Hauser, Michael. 2010. ”The song tradition of the Inughuit” I: Meddelelser om Grønland, vol 36 (1), Man & Society, København

Holm, Gustav. 1972. Konebådsekspeditionen. Rhodos

Jørgensen, Ole. 1979. Eskimoisk trommesang, dans, digtning, livssyn, leg og tegninger. Eskimuut inngerutaat, tivaasaat, pitsiaat, eqqarsaatersuutaat, pinnguaataa titartagaallu. Tuukak teatret.

Jørgensen, Ole. 1981. Sjæl gør dig smuk.

Krebs, Martine Lind. 2018. "Maliina ataqqillugu" i: Arnanut, Nr. 60. Aasaq 2018

Lumholt, Pauline Motzfeldt. 1993. Trommedans og Trommesang. I: Ridser i Guds hud: Essays om spiritualitetsmøder. Vibeke Carmer og Birte Christensen (eds). Kirkernes U-landsoplysning: 93-99.

Lumholt, Pauline Motzfeldt. 2002. Trommedans renser Børnenes Sjæl. I: Djembe Tidskrift 41: 20-21

Petersen, H. C. and Michael Hauser. 2012. Kalaallit inngerutinik atuinerat, Trommesang-traditionen i Grønland, The drum song tradition in Greenland. Nuuk: Forlaget Atuagkat

Petrussen, Amandus. 1982. Inugssuit ingmerutait. Kalâtdlit-nunane nakiterisitsissarfik.

Petrussen, Amandus. 1989. Tunumiit inngiitaat. Atuakkiorfik.

Sørensen, Vivi. 2014. Qilaat kinaassusersiortuunngilaq. Sermitsiaq.ag: (http://sermitsiaq.ag/kl/qilaat-kinaassusersiortuunngilaq)